Een ode

(werk van Irma Frijlink)

Al tijdens de opening van Kunstmaand Ameland was ik gegrepen door het project 'Ode aan een onzichtbare generatie' van Irma Frijlink. Er komt geen foto in voor, maar voor haar portretten gebruikte ze foto's waar de vrouwen 'zo voordelig mogelijk' op stonden.

Ik schreef er het volgende verhaal voor cultuurbijlage Freed van de Leeuwarder Courant over:

Oude zakdoekjes met een witte ondergrond. Textielkunsternaar Irma Frijlink zoekt ze. En dat niet alleen, ze wil ook de geschiedenis van de eigenaresse weten.

Irma Frijlink is bezig met een kunstproject geïnspireerd op de generatie van haar moeder. Hiermee wil ze een ode brengen aan alle vrouwen die na hun trouwen niet meer mochten of konden werken. 'Zij wilde vaak wel, maar óf ze werden ontslagen als ze gingen trouwen óf de echtgenoot wilde het niet. Vanaf hun trouwen waren zij 'de vrouw van...'.' Anderen volgden alleen de lagere school, meer was immers niet 'nodig'.

Deze vrouwen, veelal geboren vóór de Tweede Wereldoorlog, waren opgevoed met het idee dat zij dienstbaar moesten zijn en offers moesten brengen in het leven. Zij cijferden zichzelf weg. Veel van deze vrouwen vonden dat ook de normaalste zaak van de wereld. 'Zo waren de rollen immers verdeeld: de man bracht het inkomen binnen en de vrouw was thuis en zorgde voor de kinderen. Hier was eigenlijk nooit enige discussie over.'

Dankzij al deze vrouwen konden de mannen carrière maken. 'Veel van deze vrouwen hadden talenten die hierdoor niet tot bloei kwamen.' De een vond dat prima, maar anderen hadden daar moeite mee. Die zochten naar manieren om toch hun vaardigheden in te zetten, bijvoorbeeld als vrijwilliger.

Naast het huishouden staken veel vrouwen hun tijd in handwerken en tuinieren. En wat ze altijd bij zich hadden, was zo'n wit kanten zakdoekje. In de mouw van hun blouse of in hun decolleté gestoken. Frijlink verzamelt deze zakdoeken, en zoekt het verhaal erachter. 'Van wie was deze zakdoek? Wat deed deze vrouw voor haar huwelijk? Wat vond ze ervan dat ze als getrouwde vrouw geen betaald werk meer kon doen? Wat deed ze dan wel?'

In Strandhotel Buren aan Zee op Ameland toont ze momenteel - als onderdeel van Kunstmaand Ameland - vijftig verhalen, die ze al heeft opgetekend voor deze 'Ode aan een onzichtbare generatie'. In een kleine ruimte hangen twee wanden vol zakdoekjes. Op het ene heeft Frijlink met de naaimachine steeds het levensverhaal van de betrokken vrouw geborduurd. 'Hoe meer verhalen, hoe meer diversiteit.'

Op een tweede zakdoekje schilderde ze in eenvoudige streken de basis van een portret, dat ze daarna met de naaimachine verder uittekende. Soms heeft ze er in witte steekjes nog elementen uit het verhaal aan toegevoegd, zoals muzieknoten, sommen of een roos. Deze portretten zijn gebaseerd op foto's 'waar ze op hun gunstigst op staan'.

Dat geldt bijvoorbeeld voor de eerste in de reeks: Frijlink heeft hier het huwelijksportret van een jonge vrouw afgebeeld met bloemen op het hoofd, gebruik maken van de bloemen op het destijds bij haar trouwjurk passende zakdoekje. Erbij staat het relaas van een jonge vrouw die studeerde, drie kinderen kreeg en niet mocht werken, in een depressie belandde en zelfmoord pleegde.

Verderop is de geschiedenis te vinden van een Haagse dame, die ook depressief werd, maar uiteindelijk - tegen de wil van haar familie - vrijwilliger werd bij het Leger des Heils en daar haar ei kwijt kon.

Maar er zitten ook vrolijke anekdotes bij, zoals die van een burgemeestersvrouw op Goeree-Overflakkee die met een schoonzusje lol maakte. Ze dronken een glas wijn en zouden haar man voor de gek houden door net te doen of ze teut waren. Met lippenstift kleurden ze hun neuzen rood. 'Toen haar man thuis kwam, deden ze overdreven vrolijk. Had hij een hoge, christelijke functionaris meegenomen...' Dit verhaal staat op het zakdoekje, dat echt van deze vrouw is geweest en Frijlink gaf haar portret een rood neusje (zie foto).

De betrokkenen zelf zijn niet altijd bereid hun verhaal te doen. Ze halen hun schouders op en doen de gang van zaken af met 'zo ging dat toen nu eenmaal'. Frijlink heeft daarom met kinderen en kleinkinderen gesproken over hun (groot)moeder, zodat ze toch een verhaal kon noteren.

Ze wil haar reeks graag uitbreiden tot honderd verhalen en is niet alleen nog steeds op zoek naar oude zakdoeken, maar ook naar vrouwen die hun geschiedenis willen delen. Sommige bezoekers van Kunstmaand Ameland hebben hun naam al op een intekenlijst geplaatst. Anderen hebben haar gemaild. Dus die honderd komen er vast.

En ook als ze geen zakdoek meer hebben, wil Frijlink deze vrouwen toch vragen hun verhaal te doen. Ze heeft zelf een aantal oude zakdoeken ingekocht en samen met de betrokkene kan ze dan kijken welke zakdoek het best past bij de bewuste vrouw.

Buren - Strandhotel Buren aan Zee: alle dagen, t/m 1 dec, www.irmafrijlink.nl, www.kunstmaandameland.nl